भूषण गरुड
पर्युषण पर्व २०१९ – जैन समाजातील सर्वात पवित्र सण पर्युषण उत्सव सोमवार २६ ऑगस्ट २०१९ रोजी ते ३ सप्टेंबर २०१९ आहे. जैन धर्मीयांच्या श्वेतांबर शाखेचे अनुयायी हा उत्सव साजरा करतात, तर दिगंबर समाजातील जैन धर्मवल्लंबी हा पवित्र उपवास १० दिवस साजरा करतात. पर्युषण हा जैन समाजातील सर्वात मोठा सण मानला जातो, म्हणून त्याला पर्वधिराज देखील म्हणतात. भाद्रपद म्हणजेच भादो महिन्याच्या पाचव्या तारखेला सुरू होणारा हा उत्सव अनंत चतुर्दशीच्या तारखेपर्यंत साजरा केला जातो. जैन धार्मिक लोक धर्माच्या अहिंसा, सत्य, अस्तेया (चोरी करू नका), ब्रह्मचर्य आणि अपरिग्रह (जास्त संपत्ती साठवू नका) या पाच तत्त्वांचे पालन करतात.
पर्युषणचा सामान्य अर्थ मनातील सर्व विकार कमी करणे होय. म्हणजेच, या उत्सवात आपल्या मनात उद्भवणारे सर्व वाईट विचार दूर करण्याचा उपवास म्हणजे पर्युषण पर्व २०१९. जैन धार्मिक लोक या उत्सवात मनातील सर्व विकार – क्रोध, लोभ, मोह, मत्सर आणि वैराग्यपासून मुक्त होण्यासाठी मार्ग शोधतात. त्याच वेळी, या विकारांवर विजय मिळविल्यानंतर, त्यांना स्वत: ला शांती आणि शुद्धतेकडे नेण्याचा मार्ग सापडतो. हा उत्सव साजरा करणारे अनुयायी भगवान महावीरांनी घालून दिलेल्या १० नियमांचे पालन करून पर्युषण सण साजरे करतात.
जैन धर्माचे दिगंबरिझमचे अनुयायी पर्युषण पर्व २०१९ दरम्यान १० दिवस विविध उपवास करतात. म्हणूनच याला दशलक्षण पर्व असेही म्हणतात. त्याचवेळी श्वेतांबर समाजातील लोक ८ दिवस हा उत्सव साजरा करतात म्हणून या शाखेचे अनुयायीही अष्टिक म्हणून पारुषण सण साजरे करतात. हिंदूंच्या नवरात्रांप्रमाणेच मानला जाणारा हा उत्सव जैन धर्माचे मुख्य तत्व – अहिंसेच्या उपोषणावर चालण्याचा मार्ग दर्शवितो.
पर्युषण म्हणजे चारी बाजूची पूजा, उषाण म्हणजे धर्म. श्वेतांबराचा उपवास संपल्यानंतर दिगंबरा समाजाचा उपोषण सुरू होते. हा उत्सव महावीर स्वामीची मूलभूत तत्त्वे, अहिंसेच्या मार्गावर चालणे, परमो धर्म, जगणे आणि जगायला शिकवतो आणि तारणाचे मार्ग उघडतो. या वाक्यांशानुसार – ‘संपिखाए आप्पगमपेंम्’ म्हणजे आत्माद्वारे आत्म्याकडे पहा.
पर्युषणचे दोन भाग आहेत- प्रथम तीर्थंकरांची उपासना, सेवा आणि स्मरण आणि दुसरे म्हणजे अनेक प्रकारचे व्रत ठेवून स्वतःला पूर्णपणे शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक तपस्यासाठी समर्पित करने. या वेळी ते कोणत्याही अन्नाशिवाय उपवास करतात आणि निर्जल पित असतात. क्षमा, मर्दव, अर्णव, सत्य, संयम, शौच, तपश्चर्या, त्याग, असुविधा आणि ब्रह्मचर्य हे सिद्धांत आहेत. या दिवसात संवत्सरी, प्रतिक्रमण, केशलोचन, तपस्या, समालोचना आणि क्षमा यावे यासाठी साधूंसाठी ५ कर्तव्ये विहित केली आहेत. गृहस्थांनाही धर्मग्रंथ ऐकणे, तपस्वीपणा, अभिज्ञान, भक्ती दान, ब्रह्मचर्य, लवकर स्मारकांचा त्याग करणे, संघाची सेवा करणे आणि क्षमा मागणे ही कर्तव्ये असल्याचे म्हटले जाते.
‘विश्व-मैत्री दिवस’ म्हणजेच संवतसरी उत्सव पर्युषण महोत्सवाच्या समारोपात साजरा केला जातो. शेवटच्या दिवशी, दिगंबर ‘उत्तम क्षमा’ आणि श्वेतांबर ‘मिच्छामि दुक्कडम’ म्हणत लोकांकडून क्षमा मागतात.
पावसाळ्यामध्ये साजरा होणारा हा उत्सव समाजाला निसर्गाशी जोडण्याचे प्रशिक्षण देतो. या उत्सवात जैन समाजातील भक्त पूर्ण भक्तीभावाने धार्मिक उपवास करतात.
जैन धर्माचा व्यावहारिक विचार पर्शुषण पर्व २०१ पावसाळ्यामध्येच साजरा करण्यासाठी ओळखला जातो. या उत्सवाचा मूळ आधार म्हणजे चातुर्मासिक स्थलांतर. चातुर्मास, म्हणजे पावसाळ्याचे चार महिने. या दिवसात पृथ्वीवर पावसामुळे हिरवळ वाढते. बरेच प्रकारचे प्राणी जन्माला येतात, मोठे आणि लहान असतात. तसेच वाटेवर चिखल किंवा पाणी साचल्यामुळे हा मार्ग चालता येत नाही. हे लक्षात घेता जैन भिक्षूंनी अशी व्यवस्था केली आहे की या महिन्यांमध्ये धार्मिक लोकांनी एकाच ठिकाणी राहून देवाची उपासना केली पाहिजे.
उत्सव दरम्यान अनुयायी ही मोठी कामे करतात
पर्युषण सणाच्या वेळी सर्व भाविक धार्मिक ग्रंथांचे वाचन करतात. यासंबंधित प्रवचन ऐकले जातात.
सण दरम्यान अनेक भाविक उपवास ठेवतात. दान करणे देखील याचाच एक भाग आहे.
मंदिरे स्वच्छ आणि सजावट करतात.
पर्युषण उत्सवात रथयात्रा किंवा मिरवणुका काढल्या जातात.
या काळात मंदिर किंवा सार्वजनिक ठिकाणी सामुदायिक मेजवानी आयोजित केली जाते.
